આઠ દાયકાની જીવનસફર પર જરા દૃષ્ટિપાત કરું છું, ત્યારે એમ લાગે કે જીવનમાં અનેક ક્ષેત્રની ઉત્તમ વ્યક્તિને મળવાનું સદ્ભાગ્ય સાંપડ્યું છે. જૈનદર્શનમાં પંડિત સુખલાલજી હોય, પં. બેચરદાસજી હોય, દલસુખભાઈ માલવણિયા હોય; રાજકારણમાં લાલબહાદુર શાસ્ત્રી જેવા અનન્ય રાજપુરુષ હોય; ધર્મદર્શનમાં પૂજ્ય આનંદમયી મા, પૂજ્ય શ્રી મોટા અને અનેક જૈન અને હિંદુ સાધુ-મહાત્માઓ હોય; શિક્ષણમાં શ્રી ઉમાશંકર... Continue Reading →

વાત છે આજથી બત્રીસ વર્ષ પહેલાંની. 1992માં હૉંગકૉંગથી ટ્રેન મારફતે ચીનના પ્રવાસે ગયો, ત્યારે મનમાં સૌથી મોટી મૂંઝવણ એ ભોજનની હતી. બાળપણમાં ચીની પ્રજાનાં માંસાહારી ખાણાંની કેટલીયે વાતો સાંભળી હતી અને તેથી હૉંગકૉંગથી નીકળતી વખતે યજમાનને ત્યાંથી થોડાંક થેપલાં અને અથાણું લઈને નીકળ્યો હતો, પરંતુ ચીનના પ્રવાસ સમયે એવો અનુભવ થયો કે જો તમને હોટલમાં... Continue Reading →

વિશ્વભરમાં માંસાહારી પ્રજા તરીકે ચીનની પ્રજા પ્રસિદ્ધ છે. સર્પ અને ઉંદરની વાનગી ચીનાઓની પ્રિય વાનગી કહેવાય. કોરોના મહામારીના સર્જન પાછળ ચીનની વેટ-માર્કેટ (જીવતાં પ્રાણીઓનું બજાર) કારણભૂત છે, એમ માનવામાં આવે છે. આવી ચીનની પ્રજાનો એક સમુદાય આજે વિયેટનામની યુવાન બૌદ્ધ ભિક્ષુણી સુપ્રીમ માસ્ટર ચિંગ હાઈને પોતાની આરાધ્ય દેવી તરીકે સ્વીકારે છે. વિયેટનામથી માંડીને છેક અમેરિકા... Continue Reading →

તમારા ભીતરમાં વસે છે ભગવાન ! આ શબ્દો છે તાઇવાનથી માંડીને છેક અમેરિકાના લૉસ એન્જલસ સુધી આત્મજાગૃતિનો અહાલેક જગાડનાર સુપ્રીમ માસ્ટર ચિંગ હાઈના. એમના કહેવા પ્રમાણે ધર્મગ્રંથોમાંથી તમને ઈશ્વરનો સાચો ઉપદેશ મળશે નહીં. એને માટે તો તમારે પહેલાં તમારી ભીતર જવું પડે. ભીતરની જાગૃતિ પછી જ ખ્રિસ્તી એના ઈસુને કે બૌદ્ધધર્મી એના બુદ્ધને પામી શકે.... Continue Reading →

1993ની શિકાગોમાં ભરાયેલી વિશ્વ ધર્મ પરિષદમાં તેજસ્વી ચહેરો, સુદૃઢ દેહ અને તરવરતા આનંદને ઉલ્લાસ સાથે પોતાના અનુયાયીઓની વચ્ચે સુપ્રીમ માસ્ટર ચિંગ હાઈ જોવા મળી. આજ સુધી ભારત, જાપાન કે ચીન જેવા એશિયાઈ દેશોમાં આધ્યાત્મિક ગુરુઓ જન્મ્યા હતા, જ્યારે સુપ્રીમ માસ્ટર ચિંગ હાઈનો જન્મ વિયેટનામમાં થયો. એનું મોટા ભાગનું જીવન તાઇવાનમાં વ્યતીત થયું અને એણે પ્રબોધેલી... Continue Reading →

જિંદગીમાં ક્યાં ઓછા ચમત્કાર સર્જાતા હોય છે ! એ ચમત્કાર આપણી સમક્ષ નવીન વિશ્વનો રોમાંચ લઈને આવે છે. કોઈ નવીન એવા એક રોમાંચક ચમત્કારનો અનુભવ 1999ના ડિસેમ્બર મહિનામાં દક્ષિણ આફ્રિકામાં કેપટાઉન શહેરમાં યોજાયેલી ‘પાર્લમેન્ટ ઑફ વર્લ્ડ રિલિજિયન્સ’ સમયે થયો. જગતના ધર્મોનો જાણે અહીં મેળો જામ્યો હોય તેમ લાગે. જ્યાં જ્યાં નજર પડે, ત્યાં વિશ્વના કોઈ... Continue Reading →

જીવન એટલે જ અવિરત સંઘર્ષ ખેલીને પ્રગતિ સાધવાનો પુરુષાર્થ. જીવનમાં અમુક સમયગાળો સંઘર્ષનો હોય અને અમુક સમયગાળો સંઘર્ષ વિનાનો તેવું હું કદી માનતો નથી. એમાં અવિરત બાહ્ય-આંતરિક સંઘર્ષો ચાલતા જ રહે. 1969ની ચોવીસમી ડિસેમ્બરે પિતા ‘જયભિખ્ખુ’નું હૃદયરોગના ગંભીર હુમલાને પરિણામે પાંચેક મિનિટમાં જ અવસાન થયું અને તે પછી કુટુંબની જવાબદારી મારે શિરે આવી ત્યારે ચિત્તમાં... Continue Reading →

છેલ્લાં સિત્તેર-એક વર્ષથી ‘ગુજરાત સમાચાર’ની રવિવારની પૂર્તિમાં ‘મુનીન્દ્ર’ના ઉપનામથી ‘જાણ્યું છતાં અજાણ્યું’ એ કૉલમ પ્રગટ થાય છે. 1969 સુધી સર્જક ‘જયભિખ્ખુ’ એ કૉલમ લખતા હતા અને એમના અવસાન બાદ હું એ કૉલમ લખું છું. જગતમાં એવી ઘટનાઓ બનતી હોય છે કે જે આપણે નજરે જોઈએ છીએ, પરંતુ એ ઘટનાને સર્જનારાં કારણોને પારખી શકતા નથી. માત્ર... Continue Reading →

કોના જીવનમાં સંઘર્ષ હોતો નથી ? જીવન એટલે અવિરત મથામણ, પારાવાર સંઘર્ષ અને સહેજે થંભ્યા વિના ચાલતી અગ્નિપરીક્ષા. પ્રત્યેક વ્યક્તિ એના જીવનમાં આવતી આપત્તિઓ સામે માથું મારીને માર્ગ કાઢવા મરણિયો પ્રયાસ કરે છે. એની મુશ્કેલીઓને દૂર કરવા માટે વખત આવે મર્દાનગીનો આશ્રય લેતો હોય છે. આવા જીવનસંઘર્ષો સામે ઝઝૂમનારા કેટલાય જીવનની વિકટ વિટંબણાઓથી ભરેલી જીવનગાથા... Continue Reading →

વ્યક્તિ મૂલ્યોને પોતાના વ્યવસાયના દાયરામાં બાંધી રાખે છે અને વ્યવસાય પ્રત્યેની કર્તવ્યનિષ્ઠાને જ મૂલ્ય રૂપે જોઈને પોતાની જાતને નાણે છે, પરંતુ પારખવામાં એની સમગ્ર જીવનરીતિમાં મૂલ્ય પ્રગટવું જોઈએ. આવું મૂલ્યપ્રાગટ્ય એને જીવનપડકાર ઝીલવાની શક્તિની સાથોસાથ આંતરિક પ્રસન્નતા અર્પે છે. એના જીવનના પ્રત્યેક કાર્યમાં એ મૂલ્ય જુદું જુદું રૂપ ધારણ કરીને પ્રગટતું હોય છે. મને પહેલેથી... Continue Reading →

માનીએ કે ન માનીએ, પણ કોઈ વ્યક્તિ સાથે સ્વભાવ, વ્યવસાય અને સ્થિતિ વચ્ચે આભ-જમીનનું અંતર હોય, છતાં એવો ઋણાનુબંધ બંધાઈ જાય છે, કે જે ચિરસ્મરણીય મિત્રતામાં પરિવર્તિત થઈ જાય છે. ઈ. સ. 1984માં એક સમારંભમાં ટોરન્ટ કંપનીના ચૅરમૅન શ્રી યુ. એન. મહેતા(શ્રી ઉત્તમભાઈ મહેતા)ને મળવાનું બન્યું અને એ પછી અમારા બંને વચ્ચે એવો સ્નેહતંતુ બંધાયો... Continue Reading →

એક સમયે કુટુંબ વિશાળ કબીરવડ જેવું હતું, જેની વડવાઈઓ આસપાસ ચોમેર પથરાયેલી હતી. એ પછી કુટુંબ એક ઊંચા વૃક્ષ જેવું બની ગયું, જેનાં ફળ એની છાયામાં વસનારા નાનકડા કુટુંબને મળતાં હોય. આજે વિભક્ત થઈ રહેલા કુટુંબની દશા વેરાનમાં ઊગેલા છોડ જેવી બની ગઈ છે. આજે ભલે પરિસ્થિતિનો તકાજો અને પ્રગતિની ભાવનાને કારણે સંયુક્ત પરિવારો વિભક્ત... Continue Reading →

કેનિયાના નૈરોબી શહેરની સાવ દૂર આવેલી અસ્પૃશ્ય અને અસ્પર્શ્ય ઝૂંપડપટ્ટીના વિસ્તાર પર ધીમે ધીમે અંધકારની ચાદર પથરાતી જતી હતી. આકાશી અંધકારની લગોલગ ધરતીનું અંધારું પણ ઘાટું બનતું જતું હતું. દારૂનું અતિ સેવન કરવાને લીધે બેફામ બનીને અહીંથી તહીં લથડિયાં ખાતા દારૂડિયાઓના નશાથી સાંકડી ધૂળિયા શેરીઓ આમતેમ ડોલતી હતી. ક્યાંક કોઈ વ્યસની કશાય કારણ વિના રાહદારી... Continue Reading →

સફર એટલે આનંદ. સફર એટલે મોજ. પ્રવાસ એટલે સૌંદર્યથી છલકાતાં સ્થળોનું મનભર દર્શન. જાણ્યાં-અજાણ્યાં સ્થળોની, ઇમારતોની, સ્મારકોની આનંદભરી તવારીખની જાણકારી. ક્યારેક ક્યાંક અલપઝલપ માનવજીવનની ઝલક સાંપડે. ક્યાંક ભ્રમણયાત્રામાં કોઈ વિરલ માનવીનો ભેટોય થાય. પ્રવાસમાં ‘ચાલવાનું’ વધુ બને, ‘જોવાનું’ ક્યારેક ઓછું લાગે ! ‘વિચારવાનું’ તો સાવ નહિવત્ ! આફ્રિકાના પ્રવાસના આરંભે મનોમન નિરધાર કર્યો કે નજરને... Continue Reading →

એક જ શબ્દ કેવા બે ભિન્ન સંદર્ભમાં પ્રગટ થતા હોય છે ! અણગમતો ગણાતો ‘પનોતી’ શબ્દ જીવનના બે પ્રસંગોએ કેવા સાવ નોખા સંદર્ભો લઈને આવ્યો ! મારાં ફૈબાનું નામ હતું હીરાબહેન. સહુ કોઈ એમને શકરીબહેન કહે. નાની વયે માતાને ગુમાવ્યાં હતાં અને આરંભે પિતાની સેવા-ચાકરીમાં ડૂબેલાં રહ્યાં અને એ પછી ધનાઢ્ય ઘરના મોભાદાર કુટુંબમાં ફૈબાનાં... Continue Reading →

જીવનના અસબાબમાં એટલું બધું વૈવિધ્ય છે કે ચિત્ત પર અનેક વ્યક્તિઓ, પ્રસંગો, ઘટનાઓ ત૨વર્યા કરે છે અને આથી આરંભે ગુરુવંદના કરીને હવે થોડી બીજી વાતો કરીએ. ઇંગ્લૅન્ડની કૉન્ફરન્સ દરમિયાન ડૉ. વિલ ટટલ સાથે પ્રવચન આપવાની તક સાંપડી. એક નવા વિચાર સાથે વૈશ્વિક દૃષ્ટિકોણ લઈને ઘૂમતા પ્રતિભાશાળી માનવીની એ મુલાકાત તરીકે સ્મરણીય બની રહી. આમ તો... Continue Reading →

એક શાંત, સ્થિર સરોવર અને બીજો મોજાંઓ ઉછાળતો ઘૂઘવતો દરિયો. ગુજરાતી ભાષા-સાહિત્યના વિદ્વાનો ક્યાં અને પત્રકાર જગતના ખેરખાં ક્યાં ? સાહિત્ય અને પત્રકારત્વ બંનેની દુનિયા સાવ નોખી, કિંતુ છેક બાર વર્ષની વયથી કૉલમલેખન શરૂ કરવાને કારણે ‘ગુજરાત સમાચાર'ના પ્રેસમાં જવાનું બનતું, તેથી સાહિત્યજગતની સાથોસાથ પત્રકારત્વની દુનિયાનો ગાઢ પરિચય થયો, પણ એ બે દુનિયાના નોખા- અનોખાપણાની... Continue Reading →

પ્રેમ અને પરિશ્રમ ચિત્તમાં જ્યારે ગુરુપ્રતિમાનું નકશીકામ કરું છું, ત્યારે જીવનમાં માર્ગદર્શક, રાહબર અને અંતે મિત્રસમા બની રહેલા પદ્મભૂષણ ડૉ. ધીરુભાઈ ઠાકરનું સ્મરણ થાય છે. ડૉ. ધીરુભાઈ ઠાકર પાસે અભ્યાસ ક૨વાની તક મળી, તે પૂર્વે એમની સાથે ગાઢ પારિવારિક સંબંધ હતો અને મારા પિતા ‘જયભિખ્ખુ' અને ધીરુભાઈ ઠાકર વચ્ચે અતૂટ મૈત્રી હતી. ધીરુભાઈ એ સમયે... Continue Reading →

ચિત્તમાં સંગ્રહાયેલી ગુરુની મધુર સ્મૃતિઓનું પુનઃસ્મરણ કેવો આનંદવિહાર કરાવે છે ! કોઈ પણ સ્થળે અને કોઈ પણ સમયે અતીતની યાદગાર સ્મૃતિ ચિત્તમાં જાગે, ત્યારે એ આનંદભર્યું દૃશ્ય મનઃચક્ષુ સમક્ષ પ્રત્યક્ષ થઈ જાય છે. આશ્ચર્ય લાગે, પણ જીવનની એક મધુર સ્મૃતિ તાળીઓ સાથે સંકળાયેલી છે. વાત તો એવી હતી કે અમદાવાદની એચ. કે. આર્ટ્સ કૉલેજના શેઠ... Continue Reading →

એકલવ્ય અને અર્જુનના બંનેના ચિત્તમાં વિદ્યાપ્રાપ્તિના સમયે ગુરુ દ્રોણની કેવી છબી હશે ? એકલવ્ય સમક્ષ ગુરુ પ્રત્યક્ષ નહીં, કિંતુ એમની વિદ્યા અને નિપુણતાથી હાજરાહજૂર હતા. એ ગુરુપ્રતિમા પાસે રહીને જ્ઞાનપ્રાપ્તિ કરતો હતો, જ્યારે અર્જુન પાસે તો ગુરુની સાક્ષાત્ ઉપસ્થિતિ હતી. એકલવ્ય એના ચિત્તમાં ગુરુ પાસેથી પ્રાપ્ત થતા ધનુર્વિદ્યાના જ્ઞાનની કલ્પના કરીને સજ્જ થતો હશે, તો... Continue Reading →