કઠિનાઈ જોઈને કાંઠે ઊભા રહે, તે કાયર કહેવાય !
જીવનને જંગ ગણે ને મરણને રંગ ગણે તે જવાંમર્દ ! જાદુગર એક એવો જવાંમર્દ છે, જે પોતે ઝે૨ પીએ છે અને દર્શકોને હાસ્યનું અમૃત પાય છે. એ પોતે બંદૂકની ગોળીએ વીંધાય છે, લોકોના મનને લીલાવિલાસ પમાડવા ! દેહના કરવતથી કાપીને એ બે ટુકડા કરે છે. પ્રેક્ષકોનાં દુ:ખથી વીંધાયેલા કાળજાને પ્રફુલ્લાવવા ! આવી જાદુવિદ્યાની વેદી પર કેટકેટલા બત્રીસાની ભેટ ચડી છે. એ સત્યઘટનાઓ સાંભળી, ત્યારે રાઈનો પર્વત થઈ ગયો છે. નગણ્ય લાગતી વાત ગણતરીમાં મોટી લાગવા માંડી છે.
શહાદતના એ કિસ્સાઓ આંખમાં ઊંઘ છબવા દેતા નથી. દિવાસ્વપ્ન લાધે છે. સ્વપ્નમાંય ચીસ પાડીને જાગી જવાય છે ને બોલી જવાય છે, ‘વાહ રે જાદુગર તારી જાનફેસાની ! તારા પ્રત્યેક જાદુ પાછળ કેસરિયા સિપાહીની કહાણી છે. તારા નાના-મોટા ખેલ પાછળ જીવ સટોસટનો ખેલ છે, દુનિયા એને જાદુ માની બેઠી છે. કેવું આશ્ચર્ય ! જાદુથી વધુ જાદુગર જ ખુદ અજાયબીનો ભંડાર છે. એના જાદુ તો જુઓ !
ફૂંક મારી કે એક છોકરીના બે ટુકડા ! હાથની આંગળીઓ પ્રસારી, મંત્ર ભણ્યા કે દેહના ટુકડા સંધાઈ ગયા ! મહાભારતના જરાસંધની જેમ છોકરી આખી થઈ જાય. સાધારણ માણસ તો ખિલૌનાને પણ આ રીતે ભાંગીને સાજું કરી શકે નહીં ! રંગભૂમિ ૫૨ આખી મોટર ઉતારુઓથી ચિકાર. એક ફૂંક મારી કે ઉતારુ સાથે મોટર ગાયબ. લોઢાની એક પેટીઓમાં બાંધીને આલાને પૂર્યો, પેટી ખોલી, તો અંદરથી માલો નીકળ્યો.
વસંતના વૈતાલિક જાદુગર તેં સૂકી ડાળના છોડ ફૂંકના પરિબળથી અંકુર ઉગાડ્યાં, કળીઓ જગાડી ને થોડી વારમાં તો ગુલાબના ગોટા ! વાહ રે જાદુગર ! તારી આંખોમાં જાદુ છે. આંગળીઓમાં પણ જાદુ છે. ઇલમની લાકડીનો જાદુ ! ફૂંક મારવાની માત્ર મહેનત ! હાથમાં આંગળાં પ્રસાર્યાં કે સર્વ સિદ્ધ . માખણ-મિસરી ખાવા જેવો આ ધંધો. પણ વાત સાંભળી તો ‘જિન ખોજા તિન પાઈયાં, ગહરે પાની પેઠ !!
પાણી ગહેરાં-ઘેરાં લાગ્યાં ને જ્યારે જાણ્યું કે આ રાહ પર જગતવિજયી જાદુગરોએ શહાદત વહોરી લીધી છે, ત્યારે જાદુ એ માત્ર મનોરંજન કે ચાલાકીની વાત ન લાગી.
જગસમ્રાટ જાદુગર હૂડીની ! ઇલ્યુઝન બૉક્સનો પ્રણેતા. ગમે તેવા બંધનમાંથી આબાદ રીતે છટકી જનાર જાદુગર હતો. જેલની બંધ કોટડીમાંથી માંડીને પાણીમાં ડુબાડેલી તાળું મારેલી પેટીમાંથી પણ છટકી જઈને હેમખેમ બહાર આવી જાય. બધી રીતે બંધ કરેલા, દોરડાથી બાંધેલા અને પાણીમાં ડુબાડેલા લોખંડના કરંડિયામાંથી સહીસલામત બહાર નીકળી જવાની તેની યુક્તિ અચંબો પમાડે તેવી હતી. આ પ્રયોગ સૌથી પહેલી વાર તેમણે 7 જુલાઈ, 1912ના રોજ ન્યૂયૉર્કમાં આવેલી નદીમાં કરેલો.
એણે એક આગબોટ ભાડે રાખી અને પત્રકારોની હાજરીમાં તે બધી બાજુ બંધ બૉક્સમાંથી બહાર નીકળી ગયેલા. બૉક્સમાં ઊતરતાં પહેલાં હૂડીનીને હાથકડી પહેરાવવામાં આવેલી અને તેના પગ પણ એ જ રીતે બાંધવામાં આવેલા. તેને બોક્સમાં ઉતાર્યા બાદ બૉક્સ ચારે બાજુથી લોખંડના ખીલાઓથી સજ્જડ રીતે બંધ કરી દેવામાં આવેલું અને નદીના પાણીમાં ઉતારવામાં આવેલું. તેમ છતાં માત્ર સત્તાવન સેકન્ડમાં સૌના આશ્ચર્ય વચ્ચે તે પાણીમાં તરતા બૉક્સમાંથી સહીસલામત બહાર નીકળી ગયા હતા. ત્યારપછી આ પ્રયોગ તેમણે અનેક વાર કરી બતાવ્યો હતો. લોઢાની પેટીમાં પુરાઈ જાય ! પાનખરમાં થીજેલી થેમ્સ નદી પર ઊંચા પુલ પરથી પેટી ઝીંકવામાં આવે, બરફનાં પડ ભેદી પેટી અંદર ઊતરી જાય અને જાદુગર હૂડીની થોડી વારમાં રંગભૂમિ પર આવતો દેખાય.
એની સાધનાનું સવિસ્તર વર્ણન સાંભળીએ છીએ ત્યારે નિર્બળ નયનો આંસુ સારી બેસે છે ને દિલ રંગ દઈ બેસે છે ! લંડનની શીતળ આબોહવા, પાનખરની ઋતુ, એમાં શીતાતિશીત સરિતા થેમ્સ ! વાહન ધમ ધમ ચાલી જાય એવો પાણીનો બરફ જામી જાય. એવા બરફ વચ્ચે પ્રયોગો કરવાના ! આ માટે મહાન જાદુગર હૂડીનીએ પોતાના કમરાને શીતળતાની પારાશીશી લગાડીને ઠારી દીધો. એ કમરાનાં દ્વાર ભિડાવતાં પહેલાં પોતાના વિશ્વાસુ પાંચ માણસોને પ્રવેશ આપ્યો. પછી બરફની શિલાઓ પાથરવામાં આવી, તેના પર હિડની આવ્યો.
વસ્ત્રહીન દશામાં લાંબો થઈને સૂતો. શયનગૃહ મોતનું હતું ને હિમશિલાઓની પથારી એક ક્ષણમાં દેહનો આતશ બુઝાવી શકે તેવી તાકાતવાન હતી. હૂડીની તો એવો ખડો થઈ ગયો. જાણે સો સો વીંછીની પથારી. અરે ! દેહનાં રૂંવાં સળગી ગયાં.
હવે શું થાય ? પ્રયત્ન તજી દેવો ? ના, ના કઠિનાઈ જોઈ કાંઠે ઊભા રહે એ કાયર કહેવાય.
હૂડીનીએ બે માણસોને પોતાના હાથ ને બે માણસોને પોતાના પગ પકડી રાખવાની આજ્ઞા કરી. ચીસાચીસ કરે તોય ત્યાંથી ઉપાડવાની આજ્ઞા નહિ. પ્રયત્ન ફરી આરંભાયો. પણ થોડી વારમાં હૂડીનીએ ચીસો પાડવી શરૂ કરી. ચીસો તે કેવી ? મરણતોલ ચીસો ! પરિચારકોને દયા આવી. બરફ પરથી એને લઈ લીધો.
થોડી વારે હૂડીની સ્વસ્થ થયો અને જેવો સ્વસ્થ થયો તેવો એક તમાચો પોતાના મદદનીશને રસીદ કર્યો. ‘મૂર્ખ લોકો, મારા શરીર પર દયા કરશો તો મારા યશની તમે કતલ કરશો. આખું જગત હૂડીની પાસે કોઈ અજબ પ્રયોગ જોવા ઇચ્છે છે. હજારો માણસની ઇચ્છા-આકાંક્ષાઓને તૃપ્ત કરવા હૂડીની જેવાનું ઇચ્છામૃત્યુ કંઈ વિસાતમાં નથી.’
ફરી પ્રયોગ શરૂ થયા ! રસ્તે જતા લોકો હિંડનીની બૂમાબૂમ સાંભળી એકત્ર થઈ ગયા. બારણાં બંધ હતાં. પોલીસને નોંતરવામાં આવી. બળજબરીથી બારણાં ખોલાવ્યાં. હૂડીનીની પત્ની પણ આવી ! રે હૂડીની ! આ તારી દશા ! છેલ્લા શ્વાસ ચાલે ! આપઘાતના કાવતરાનાં કાગળિયાં થયાં. ખૂન અને તે પણ તેના મદદનીશો દ્વારા. બધાને પોલીસે પરહેજ કર્યા.
બેભાન હૂડીની જાગ્યો ત્યારે તેણે પોલીસને પોતાની હકીકત કહી. પણ તરત પોલીસના માન્યામાં કેમ આવે ! પોલીસખાતાના ગળે સાચી વાત ઉતારતાં નવ નેજાં પાણી ઊતર્યાં. આખરે આ સાધનાને સિદ્ધ કરી, ત્યારે હૂડીની જંપ્યો અને લોકોને આનંદ આપવા ખાતર આત્મસમર્પણ પણ આજ રાહમાં થઈ ગયું.
એક વાર ગફલત થઈ. ખેલ કરતાં તલવાર વાગી ગઈ. રણશૂરા રજપૂતે જરા પણ પાછી પાની કરી નહીં. એ જગતસમ્રાટ જાદુગરના ખેલ જોવા સામે મોટી માનવમેદની એકઠી હતી. હૂડીનીએ જખમ પર દવા લગાવી પાટો બાંધી ખેલ શરૂ કર્યો. પેટીમાં બંધનથી બંધાઈને નીકળવાનો પ્રયોગ આદર્યો. કમરના ઘા પર તાત્કાલિક ઇલાજ કરીને લોહી ખાળવામાં આવ્યું.
મહારથી કર્ણની જેમ છેલ્લી વખતે શક્તિએ દગો દીધો ને હૂડીની એ પ્રયોગ કરતો રંગભૂમિ પરથી સદાને માટે વિદાય થઈ ગયો ! એની વહાલસોયી પત્ની વરસોથી આ તિલેસ્મી સંદૂકના પ્રયોગથી એને દૂર રહેવા વિનંતી કરતી હતી. ન રહે તો છૂટાછેડા લેવાની ધમકી પણ ઉચ્ચારતી હતી. પણ અમેરિકાના જાદુગર હૂડીનીની સાધના એક તપસ્વીની હતી. એનું કાર્ય એક રજપૂત સેનાનીનું હતું. જોખમથી ડરીને પાછા કદમ કેમ ભરાય ?
આવો જ એક બરકંદાજ જાદુગર ! નામ ચિંગલિંગ શૂ ! મૂળ નામ વિલિયમ એલ્સવર્થ રોબિનસન. હતો અમેરિકન, પણ નામ રાખ્યું ચીની ! બંદૂકની બુલેટનો પ્રયોગ કરે. તાકાતવાનમાં તાકાતવાન બંદૂક મંગાવે ! અજોડ નિશાનબાજને સામે ખડો રાખે ! સાચો જાદુગર જોખમી પ્રયોગોમાં પોતે જાય, મોતના ખેલમાં પોતે ઝુકાવે ! નિશાનબાજ કપરીમાં કપરી ગોળી-બુલેટ બંદૂકમાં ભરે. જાદુગરના મુખ પર નિશાન લે. મુખ પર પણ જડબાનું નિશાન ! ભડાકો કરે ! બંદૂકમાંથી ગોળી છૂટે. જાદુગર એને દાંત પર જ ખાળી લે. ને મોતના કાસદને હાથમાં લઈ પ્રેક્ષકોને પરીક્ષા માટે હાથોહાથ સોંપે!
જે ગોળીથી સિંહ એક વારમાં લાંબો થઈ જાય, જે એક ગોળી હાથીના રામ બોલાવી દે, એ ગોળીને નાજુક દાંતની દીવાલ પર ખાળી લે મહાન જાદુગર ચિંગલિંગ શૂ ! પણ સાધના શોણિતભીની હોય છે. એક દિવસ ગોળી છૂટી. ભરી રંગભૂમિ પર ભડાકો થયો. ચિંગલિંગ શૂ પ્રયોગ માટે જરિયન જામો પહેરીને ખડો હતો. ગોળી આવી. જડબું અને ખોપરી વચ્ચેનો ભાગ વીંધીને ગોળી આરપાર નીકળી ગઈ. જીવલેણ અકસ્માત સર્જાઈ ગયો.
પણ ચિંગલિંગ શૂ સાચદિલ શોમેન ગોળીથી વીંધાઈ ગયો હતો. લોહીનો ફુવારો છૂટ્યો હતો, છતાં એણે રોફથી પડકાર કર્યો, ‘પડદો પાડો.’ ને પડદો પડતાં સુધી ધીરજથી અદાકારી કર્યા કરી. ને છેલ્લે પડદો પડતાં એ ઢગલો થઈ ગયો. ત્યાં ને ત્યાં એનો આત્મારામ ઊડી ગયો. જીવ ગયો પણ પ્રેક્ષકોને રંગમાં રાખ્યા. જીવન-નાટકને અંત સુધી ભજવ્યું.
મહાન જાદુગ૨ અને એવા જ મહાન માનવતાવાદી કે. લાલના એ શબ્દો યાદ આવે છે, ‘જાદુ એ મંત્ર નથી, પણ માયાજાળ છે. જવાંમર્દી છે, જેમાં જાદુગર હર પળે જાન સામે જોહુકમી ચલાવતો હોય છે.’
ઈંટ અને ઈમારત
9-5-2024